Μνήμη Μαρίας Κλωνάρη
Ενας δύσκολος αποχαιρετισμός
Την Κυριακή (23/2) στις 11.30 π.μ. θα γίνει στον Αγ. Γεώργιο Καρύτση στην Αθήνα επιμνημόσυνη τελετή για τη Μαρία Κλωνάρη, που πέθανε στις 13 Ιανουαρίου στο Παρίσι
Η Μαρία Κλωνάρη γεννήθηκε στο Κάιρο και μεγάλωσε στην Αλεξάνδρεια. Στην Αθήνα πρωτοεμφανίστηκε θεατρικά και εικαστικά ενώ σπούδαζε στο Αμερικανικό Κολλέγιο και στη Σχολή Καλών Τεχνών.
Στο Παρίσι, όπου και έκανε τις μεταπτυχιακές της σπουδές, ολοκληρώθηκε καλλιτεχνικά συνδέοντας τις πολιτισμικές ρίζες της με τα παγκόσμια πρωτοποριακά κινήματα και κυρίως επιβάλλοντας τη δική της συμβολή και απάντηση σ' αυτά. Την πλούσια έμπνευση και τη ρηξικέλευθη δημιουργικότητά της μοιράστηκε ισότιμα με την Κατερίνα Θωμαδάκη, συναποτελώντας μαζί της την πρώτη περίπτωση γυναικείας συνυπογραφής σκηνοθετών στην παγκόσμια ιστορία του κινηματογράφου.
Κατερίνα Θωμαδάκη - Μαρία Κλωνάρη, μια μικρή παύλα που ένωσε για πάντα τις δύο διανοούμενες καλλιτέχνιδες θέτοντας ταυτόχρονα υπόγεια νάρκη σε πολλά στερεότυπα, ακόμη και του πρωτοποριακού κατεστημένου.
Μάλλον αυτή η δυσυπόσταση οντότητά τους τις βοήθησε να εξερευνήσουν με τέτοια τόλμη και συναρπαστική αποτελεσματικότητα τον μακρόκοσμο και μικρόκοσμο της ανθρώπινης -και ιδιαίτερα της γυναικείας- ύπαρξης και εμπειρίας. Κινούμενες πάντα στο μεταίχμιο, υπερβαίνοντας και διαρρηγνύοντας τα όρια των «κόσμων», απέφυγαν πάντα τις κλειστές κωδικοποιήσεις προαναγγέλλοντας και προασπιζόμενες διαστάσεις της αντίληψης πέρα από το εξωτερικά ορατό.
Η διπλή τους υπογραφή υπήρξε μια ουσιώδης «ετερότητα» από την οποία πήγασαν πολλές υπερβάσεις. Ηδη από τη δεκαετία του '70 κατέρριψαν τους διαχωρισμούς ανάμεσα στα διάφορα είδη τέχνης και γνώσης (θέατρο, φιλμ, πλαστικές τέχνες, ηχητικές παραγωγές, εγκαταστάσεις στο χώρο, βίντεο, φωτογραφία, γραφή, ηθοποιία, σκηνοθεσία, σωματικός κινηματογράφος), με ατελεύτητες αναζητήσεις σε όλα τα γνωστικά πεδία, από τις πηγές των αρχέγονων μύθων μέχρι τις φυσικές επιστήμες, και από τη φεμινιστική σκέψη στον φιλοσοφικό και πολιτικό στοχασμό.
Τις τελευταίες δεκαετίες οι δύο καλλιτέχνιδες άγγιξαν το απόγειο της καριέρας τους. Το 2002 τα Γαλλικά Αρχεία Κινηματογράφου, αναγνωρίζοντας το πρωτοποριακό κινηματογραφικό έργο τους ως μέρος της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, αποφάσισαν την πολυδάπανη αποκατάσταση σε 35mm, ταινιών που οι δύο καλλιτέχνιδες είχαν γυρίσει κατά τις δεκαετίες '70 και '80 σε Super 8. Αρχισαν με τη μεγάλου μήκους «Selva. Un portrait de Parvaneh Navai» (Μαρία Κλωνάρη, 1983) και τη μικρού μήκους «Chutes. Desert. Syn» (Κατερίνα Θωμαδάκη, 1985), από τις σπάνιες ταινίες που υπογράφει η καθεμία μόνη της. Η παγκόσμια πρώτη προβολή τους σε 35mm έγινε στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης 2004, σε ειδικό αφιέρωμα στο καθαρά κινηματογραφικό έργο τους. Ακολούθησε η αποκατάσταση της μεγάλου μήκους «Unheimlich Ι: Dialogue secret» στην οποία συμμετείχε και το Ιδρυμα Ι.Φ. Κωστόπουλου.
Εκτοτε οι αποκαταστημένες ταινίες παρουσιάζονται συνεχώς σε μεγάλα μουσεία και ταινιοθήκες: ΜοΜΑ της Νέας Υόρκης (2005), National Film Theater, Λονδίνο (2005), Cinematheque Suisse, Λωζάννη (2006), National Gallery of Art, Ουάσιγκτον (2007), Cinematheque Francaise, (2005, 2006, 2009). Το 2009 επιλέχθηκαν για το εορταστικό αφιέρωμα στα σαράντα χρόνια των Γαλλικών Αρχείων Κινηματογράφου.
Πάμπολλα είναι τα αφιερώματα αλλά και τα συνέδρια που οργανώνονται, τα διδακτορικά, οι μελέτες και οι τόμοι που εκδίδονται πάνω στο έργο τους. Το 2010-11 το φιλμ τους «Διπλός Λαβύρινθος» εκτέθηκε στο Κέντρο Πομπιντού στο πλαίσιο της ιστορικής έκθεσης «Elles», αφιερώματος στις γυναίκες καλλιτέχνιδες από τις συλλογές του Μουσείου, όπου ήσαν και η μοναδική ελληνική παρουσία. Το βίντεο «Pulsar» επιλέχτηκε για το πρόγραμμα εγκαινίων του αφιερώματος στον γαλλικό πειραματικό κινηματογράφο της Tate Modern στο Λονδίνο το 2008.
Μια ύψιστη αναγνώριση για τις δύο καλλιτέχνιδες ήρθε το 2012, όταν η Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας δημιούργησε ειδικό «Αρχείο Θωμαδάκη-Κλωνάρη» αφιερωμένο στο πολυσχιδές έργο τους, εγκαινιάζοντάς το με μια ιδιαίτερα τιμητική τελετή τον Νοέμβριο του ίδιου έτους.
Η Ελλάδα άργησε να τις «ανακαλύψει». Από τις πρόσφατες παρουσίες τους στη χώρα μας είναι η εντυπωσιακή εγκατάσταση «Quasar» στην έκθεση «Πολυγλωσσία», αφιερωμένη σε εξέχοντες Ελληνες καλλιτέχνες του εξωτερικού στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση την άνοιξη του 2011. Τον Ιούνιο του 2012 το Φεστιβάλ Αθηνών οργάνωσε στο Μουσείο Μπενάκη αφιέρωμα/μύηση στο έργο τους με τίτλο «Πυρκαγιά του Αγγελου». Τον περασμένο Νοέμβριο το έργο τους «Unheimlich Ι» παρουσιάστηκε στην 4η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης.
Στις 13 του Γενάρη η Μαρία Κλωνάρη, «μισό» του αδιαχώριστου αυτού καλλιτεχνικού δίδυμου που τάραξε τα νερά της διεθνούς πρωτοπορίας παραμένοντας εν πολλοίς «άγνωστο» στην Ελλάδα, κοιμήθηκε τον τελευταίο ύπνο της στο Παρίσι. Η Γαλλία την αποχαιρέτησε με μια αντάξιά της τελετή στο ναό Saint Julien Le Pauvre και στο κοιμητήριο Pere Lachaise, με έντονη παρουσία του καλλιτεχνικού κόσμου της γαλλικής πρωτεύουσας.
Την Κυριακή 23/2 στις 11.30 π.μ. θα την τιμήσουν οι φίλοι της στην Αθήνα με μια επιμνημόσυνη τελετή στο ναό του Αγ. Γεωργίου Καρύτση. Υστατο πικρό κατευόδιο από μια σκληρή πατρίδα σε μια ξενιτεμένη κόρη που δεν την ξέχασε ποτέ και πάντα πονούσε για όσα ταλάνιζαν και ευτέλιζαν τον αγαπημένο μυθικό τόπο.